حرم شاهچراغ
|
تصویری از حرم شاهچراغ | |
| نام | حرم شاهچراغ |
|---|---|
| کشور |
 ایران |
| استان | فارس |
| شهرستان | شیراز |
| اطلاعات اثر | |
| کاربری کنونی | زیارتی |
| دیرینگی | قرن هفتم |
| دورهٔ ساخت اثر | قرن هفتم • ایلخانان • قرون متمادی |
| اطلاعات بازدید | |
| امکان بازدید | دارد |
حرم شاهچراغ، آرامگاه احمد فرزند امام موسی کاظم(ع) و برادر امام رضا(ع) معروف به شاهچراغ. درباره زندگی او اطلاع دقیقی در دست نیست اما برخی منابع، درگذشت او را در ۲۰۳ قمری تخمین زده‌اند. بنابر ملحقات کتاب انوار النعمانیه که از لباب الانساب علی بن زید بیهقی گزارش کرده، آشکار شدن مدفن احمد بن موسی در شیراز، در اوایل قرن پنجم قمری رخ داده است، اما عموم تاریخ‌نگاران، زمان کشف مدفن را سده هفتم یا هشتم قمری دانسته‌اند.
لقب شاهچراغ، اشاره به داستانِ یافتن مدفن احمد بن موسی دارد که نقل شده در محل دفن، چراغی دیده می‌شده است.
زندگی احمد بن موسی
احمد بن موسی بن جعفر، از فرزندان امام موسی کاظم (ع)، معروف به «سید السادات» و «شاهچراغ» است و اطلاعاتی درباره تولد، درگذشت و حتی نسب مادر او در دست نیست. درباره درگذشت یا شهادت او هم روایت‌های مختلفی در منابع تاریخی ذکر شده است. بنابر منابع تاریخی، احمد بن موسی در زمان ولایتعهدی امام رضا (ع) و مدتی پیش از درگذشت امام هشتم، به همراه جماعتی به سمت ایران حرکت کرد تا به برادرش بپیوندد. در این منابع آمده است که عامل مامون در نزدیکی شیراز با او جنگید و یاران احمد پس از آگاهی از شهادت امام رضا(ع)، از اطراف او متفرق شدند.
منابع درباره ادامه حیات تا زمان وفات و یا کشته شدنش توسط ماموران دولتی اختلاف دارند. بنابر نقل علی بن زید بیهقی در کتاب لباب الانساب، احمد در بغداد ساکن بود و پس از دریافت خبر درگذشت ناگهانی امام رضا(ع) به خونخواهی برادرش و انتقام از مامون، خروج کرد و در قم و ری با سپاهیان مامون جنگید و سرانجام به خراسان رفت و نزدیک اسفراین در جنگ با سپاه مامون کشته و در همان جا دفن شد.
درباره تولد، طول عمر و درگذشت احمد بن موسی، اطلاع دقیقی در دست نیست، اما برخی منابع تاریخی، درگذشت او را در سال ۲۰۳ق تخمین زده‌اند. علاوه بر اقوال مختلف تاریخی درباره زمان کشف مزار احمد بن موسی، داستان‌های مختلفی هم درباره شیوه یافته شدن مزار او نقل شده است.
ساخت و گسترش حرم احمد بن موسی
مزار احمد بن موسی در شیراز، از قرن هفتم هجری قمری، در زمره اماکن زیارتی بوده است.
- در اوایل قرن هفتم، پس از کشف مدفن احمد بن موسی، به دستور اتابک ابوبکر بن سعد بن زنگی، حاکم فارس، بقعه‌ای بر فراز آن ساخته شد و به تدریج رونق یافت.
- در سال ۷۴۴ق، همزمان با حکومت ایلخانان بر ایران، تاشی خاتون مادر ابواسحاق اینجو، حاکم فارس، قبه‌ای مرتفع برای مزار احمد بن موسی ساخت. در همین دوره، علاوه بر قرائت قرآن، محلی برای اطعام مسافران و همچنین یک مدرسه در حرم شاهچراغ برپا بوده است.
- در سال ۱۲۴۳ق، ضریح نقره‌ای برای مزار احمد بن موسی ساخته شد.
- در سال ۱۲۵۸ یا ۱۲۵۹ق، آیینه‌کاری ساختمان شاهچراغ توسط فرهاد میرزا حاکم شیراز انجام شد.
- در سال ۱۲۸۹ و ۱۳۰۹ق، درهای نقره‌ای رواق توسط ظل السلطان مسعود میرزا و حاجی نصیرالملک ساخته شد.
- در سال ۱۳۰۶ق، ضریح نقره‌ای دوم، توسط ظل السلطان مسعود میرزا و حاجی نصیرالملک ساخته شد.
- در بنای کنونی، هیچ نشانی از بنای سده ۷ق دیده نمی‌شود و بیشتر شبیه به معماری سده ۱۳ق است.
تعمیرات حرم شاهچراغ
ساختمان شاهچراغ، چند بار و اغلب به دلیل زلزله آسیب دیده و بارها تعمیرات قابل ملاحظه‌ای در آن روی داده است. بازسازی و ایجاد دگرگونی در ساختمان و تزئینات آن در سال ۹۱۲ق و تعمیرات در پی خرابی ناشی از زلزله در سال ۹۹۷ق، بخشی از این تعمیرات بوده است.
- در سال‌های ۱۱۴۲ و ۱۱۴۶ق، با مبالغ قابل توجه اهدایی از سوی نادر شاه افشار، دوباره تعمیراتی در ساختمان شاهچراغ روی داده است.
- پس از زلزله سال ۱۲۳۹ق، فرمانفرما، حاکم فارس، بنا را به کلی بازسازی کرد و گنبدی برای آن ساخت.
- در سال ۱۲۶۹ق، گنبد حرم شاهچراغ که بر اثر زلزله شکسته بود، به دستور ظهیرالدوله تعمیر شد.
- در سال ۱۲۷۳ق، تعمیراتی در حجره‌ها و صحن به دستور مویدالدوله صورت گرفت.
- در سال ۱۳۳۹ و ۱۳۴۰ق، وقوع زلزله موجب ویرانی ساختمان حرم شاهچراغ، و بازسازی آن شد.
حمله تروریستی
در ۴ آبان ۱۴۰۱ش، حرم شاهچراغ مورد حمله فردی مسلح به اسلحه کلاشینکف قرار گرفت که منجر به کشته شدن سیزده تن و زخمی شدن سی تن شد. داعش گروه تکفیری منشعب از القاعده، مسئولیت این حمله را به عهده گرفت.
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۷، ص۱۰.
- ↑ مستوفی، تاریخ گزیده، ص۲۰۴.
- ↑ بحرالعلوم، تحفة العالم، ص۳۰۸.
- ↑ دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، ج۷، ص۱۰.
- ↑ دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، ج۷، ص۹.
- ↑ نک: مستوفی، نزهة القلوب، ص۱۱۵-۱۱۶؛ ابن بطوطه، رحلة، ج۱، ص۲۲۲.
- ↑ دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، ج۷، ص۱۱.
- ↑ زرکوب شیرازی، شیرازنامه، ص۱۹۷-۱۹۸.
- ↑ ابن بطوطه، رحلة، ج۱، ص۲۲۳.
- ↑ استرآبادی، جهانگشای نادری، ص۱۱۴؛ حسن فسایی، فارسنامه ناصری، ج۱، ص۵۱۲-۵۱۴.
- ↑ دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، ج۷، ص۱۱.
- ↑ دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، ج۷، ص۱۲.
- ↑ دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، ج۷، ص۱۱.
- ↑ فروزانی، نادرشاه افشار در بارگاه احمدی (شاهچراغ)، ص۲۴۴-۲۵۱.
- ↑ دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۷، ص۱۱.
- ↑ دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، ج۷، ص۱۱.
- ↑ فسایی، فارسنامه ناصری، ج۲، ص۱۱۸۷.
- ↑ فسایی، فارسنامه ناصری، ج۲، ص۱۱۸۷.
- ↑ سپهر، یادداشت‌های ملک المورخین، ص۱۳۸.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به «»، خبرگزاری فارس؛ «»، خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا).
- ↑ «»، سایت همشهری آنلاین (سایت خبری روزنامه همشهری).
- ↑ «»، reuters.
منابع
- ابن بطوطه، رحلة، به کوشش محمد عبدالمنعم عریان، بیروت، ۱۴۰۷ق.
- استرآبادی، محمدمهدی جهانگشای نادری، به کوشش عبدالله انوار، تهران، ۱۳۴۱ش.
- بحرالعلوم، جعفر، تحفة العالم، همراه جلد ۴۸ بحارالانوار، بیروت، ۱۴۰۳ق.
- «»، خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا)، تاریخ درج مطلب: ۵ آبان ۱۴۰۱ش، تاریخ بازدید: ۵ آبان ۱۴۰۱ش.
- تشید، علی اکبر، قیام سادات علوی، تهران، ۱۳۳۱ش.
- «»، سایت همشهری آنلاین (سایت خبری روزنامه همشهری)، تاریخ درج مطلب: ۵ آبان ۱۴۰۱ش، تاریخ بازدید: ۵ آبان ۱۴۰۱ش.
- «»، خبرگزاری فارس، تاریخ درج مطلب: ۴ آبان ۱۴۰۱ش، تاریخ بازدید: ۵ آبان ۱۴۰۱ش.
- دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج ۷، صص ۹-۱۲.
- زاهدی، سید یاسین، احمد بن موسی(ع)، فصلنامه سخن تاریخ، تابستان ۱۳۸۸ش، شماره ۵، صص ۹۰-۱۱۱.
- زندگی‌نامه حضرت شاهچراغ در پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه‌نت: تاریخ دسترسی ۱۳۹۴ش.
- سپهر، عبدالحسین، یادداشت‌های ملک المورخین، به کوشش عبدالحسین نوایی، تهران، ۱۳۶۸ش.
- فروزانی، سید ابوالقاسم، نادرشاه افشار در بارگاه احمدی (شاهچراغ)، فصلنامه شیعه‌شناسی، تابستان ۱۳۹۱، شماره ۳۸، صص ۲۲۹-۲۵۴.
- فسایی، حسن، فارسنامه ناصری، به کوشش منصور رستگار فسایی، تهران، ۱۳۶۷ش.
- کریمی، بهمن، راهنمای آثار تاریخی شیراز، ۱۳۲۷ (چاپ دوّم ۱۳۴۴ش)
- مستوفی، حمدالله، تاریخ گزیده، به کوشش عبدالحسین نوایی، تهران، ۱۳۶۲ش.
- مستوفی، حمدالله، نزهة القلوب، به کوشش گ. لسترنج، تهران، ۱۳۶۲ش.
- منابع مندرج در پایگاه اطلاع رسانی انجمن علمی بخش تاریخ دانشگاه شیراز، تاریخ دسترسی شهریور ۱۳۹۴ش.
- همایونی، صادق، گوشه‌هایی از آداب و رسوم مردم شیراز، ۱۳۵۳ش.
- «»، reuters، تاریخ درج مطلب: ۵ آبان ۱۴۰۱ش، تاریخ بازدید: ۵ آبان ۱۴۰۱ش.
پیوند به بیرون